Прије неки час прелистах портал „Побједе“. Трљам очи и тражим календар и читам да је данашњи датум: 8. мај 2025. године! Зар је могуће када на страници „Побједе“ текстови из доба 1945, 46, можда и 1947. године или 1944. Тако је то када у неким установама вријеме стане и укопа се у дубоке ровове. Имам осјећаја да би аутори и данас спровели још једну револуцију, па нека кошта што кошта. Можда се варам, али просудите сами. Преносим без икаквих измјена два текста са портала „Побједе“. Са једном напоменом да је данас 8. мај 2025. године, а не крај 1944. или почетак 1945. године!

Piše: Nenad Zečević

Prvo se javio predsjednik Slobodne Crne Gore Vladislav Dajković i saopštio da će Skupštini glavnog grada uputiti inicijativu o uklanjanju spomenika Josipu Brozu Titu u Podgorici.

Definitivno je Dajković mislio ozbiljno. Zvijezda TV Hepi, Pinka, Informera i ostalih medija bliskih režimu u Beogradu je ne slučajno otkrila agendu u čijoj realizaciji nije usamljen: revizija antifašističke istorije Crne Gore. Zašto ne reći otvoreno – osim Nove srpske demokratije i Slobodne i Prave Crne Gore vjerovatno postoji i jak pritisak krugova iz dijela klera SPC: rehabilitacija Pavla Đurišića i ravnogorskog pokreta od strane crkve i pokretanje inicijative o izmještanju spomenika je dio iste agende koja se već realizuje.

Inicijativa očigledno nije samo usamljeni stav Dajkovića. Zbog toga je izjava gradonačelnika Mujovića da „neće dozvoliti izmještanje spomenika, osim ako ne bude preglasan“, možda i nedovoljna. Gradonačelnik kakav je Mujović ne bi trebalo da ostavlja prostor za ustupke kada se brane temelji istorije i identiteta. Biti preglasan u ovakvom pitanju ne znači samo izgubiti glasanje, to znači izgubiti dostojanstvo grada koji je nekada bio Titograd.

Lider sa integritetom prosto ne smije da se povuče pred dnevno-političkim pritiscima i revizionističkim agendama. Stav Mujovića jeste ohrabrenje, ali građanska javnost očekuje stopiranje te inicijative. Zašto?

Grad koji je decenijama nosio Titovo ime ne može sebi dozvoliti da danas ćutke posmatra uklanjanje spomenika čovjeku koji nije samo simbol oslobođenja i razvoja, već je i lično bio vezan za Crnu Goru i njen napredak

Očuvanje Titovog spomenika ne znači glorifikaciju njegove ličnosti, već poštovanje prošlosti i pored određenih kontroverzi koje su pratile njegovu vladavinu kao doživotnog predsjednika SFRJ. Ne može se graditi budućnost na zaboravu i potiskivanju onoga što nas je decenijama oblikovalo. U vremenu kada se kolektivno pamćenje sve više potiskuje u korist trenutnih interesa, očuvanje ovakvih simbola postaje čin političke i moralne zrelosti.

Dakle, spomenik Titu nije samo fizički objekat u gradskom pejzažu. On je simbol epohe, borbe, razvoja i identiteta.

Tito je bio jedan od najznačajnijih državnika 20. vijeka. Predvodio je Narodnooslobodilačku borbu protiv fašizma, obezbijedio je mir i stabilnost poslijeratne Jugoslavije, a Crna Gora, tada jedna od najsiromašnijih oblasti, pod njegovim vođstvom doživjela je urbani i infrastrukturni preporod.

Inicijativa za izmještanje, odnosno uklanjanje spomenika Josipu Brozu Titu u Podgorici od strane revizionističkih snaga nije samo čin političke provokacije. To je pokušaj potkopavanja temelja antifašističkih vrijednosti na kojima je savremena Crna Gora izgrađena.

Tito je prema Crnoj Gori gajio poseban odnos. Više puta je boravio u Crnoj Gori, a ogromna ulaganja centralne vlasti u obrazovanje, industriju i saobraćaj pod njegovim vođstvom ostavila su dubok trag, dok su Crnogorci igrali važnu ulogu u strukturama Federacije. Tito je insistirao na ravnopravnosti svih republika unutar Jugoslavije. Crna Gora, iako teritorijalno i demografski mala, uživala je politički značaj koji je prevazilazio njene objektivne kapacitete. Tito je imao povjerenja u crnogorski kadar – mnogi Crnogorci su imali ključne funkcije u Federaciji.

Uklanjanje njegovog spomenika značilo bi nepoštovanje prema toj zajedničkoj prošlosti.

Grad koji je decenijama nosio Titovo ime ne može sebi dozvoliti da danas ćutke posmatra uklanjanje spomenika čovjeku koji nije samo simbol oslobođenja i razvoja, već je i lično bio vezan za Crnu Goru i njen napredak.

Ako je ostala Kuća cvijeća u Šapićevom i Vučićevom Beogradu, onda može i mora ostati i Titov spomenik u Podgorici. Ako gradonačelnik Mujović bude preglasan, građanska i antifašistička Crna Gora će znati da odbrane spomenik. Toliko najmanje dugujemo čovjeku i državniku po kome je naš grad 46 godina nosio ime i koji je poput feniksa iznikao iz ruševina stare Podgorice.

Piše: Tijana Todorović

Ima li smisla slaviti Dan pobjede nad fašizmom u svijetu u kojem sada živimo? Možemo li s integritetom pjevati o slobodi, dok se 9. maja u Moskvi održava svečana, najveća od najvećih parada sile, pod zastavom države koja trenutno vodi agresorski rat protiv Ukrajine – zemlje koja je u Drugom svjetskom ratu (u sklopu Sovjetskog Saveza, čije je nasljeđe preuzela Rusija) podnijela više od sedam miliona žrtava boreći se protiv nacizma?

Možemo li govoriti o pobjedi nad fašizmom dok se širom svijeta uzdižu bizarni likovi poput Trampa i Maska, koji ne kriju simpatije prema fašistoidnim principima – i to pod maskom slobode govora? Ili ignorisati Gazu i Izrael, ignorisati ignorisanje svih koji će podići zastavu 9. maja?

Kako će, na primjer, Italija obilježiti Dan pobjede, kada na njenom čelu stoji Đorđa Meloni – politička i biološka nasljednica fašističke ideologije Benita Musolinija?

*****

A mi, ovđe? Mi koji se hvalimo antifašističkom tradicijom i 9. majem, dok istovremeno Joanikije, mitropolit crnogorsko-primorski Srpske pravoslavne crkve, veliča Pavla Đurišića – ratnog zločinca i egzekutora genocidne ideologije? Čovjeka koji se hvalio etničkim čišćenjem i ubistvom hiljada civila. Čovjeka koji je ostavio krvave tragove po Foči, Pljevljima, Sandžaku…

Ne rade čelnici SPC takve stvari jer ne znaju o kakvim je zločinima riječ. Ne budimo naivni, śetimo se devedesetih – kandilo, top, karanfil. Znaju odlično; čine to iz znanja a ne neznanja, podržavajući upravo takav odnos prema onom Drugom, bila u pitanju „druga vjera“, „drugi pol“ ili „druga kultura.

Pogledajte samo Duklju: malo ko vidi da je tu riječ o provokaciji, ptici rugalici, glasnom „Ne možete nam ništa, a mi možemo sve.“ Upravo ovakvi narativi omogućavaju da im država Crna Gora, za „šaku dolara“, prepiše ostatke ilirske kulure, nasljeđa starog Rima i, ono što je za SPC najvažnije, temelje prve države na Balkanu – Duklje, sa prvim hrišćanskim objektima u ovom dijelu Evrope. I sad misle da mogu da rade što im je volja, dok mi stojimo i gledamo. I pišemo tekstove uzalud, jer malo ko zna kolika je vrijednost svega toga.

Da li je to ta pobjeda nad fašizmom koju treba da slavimo? Ili samo novi oblik prihvaćene tame, ovog puta obučene u religijski i nacionalni kostim? U kombinaciji sa plavim zastavicama ili crvenim, sa zvjezdicama ili lavom, svejedno je.

Antifašizam je bio pokret otpora, hrabrosti, borbe protiv zla. Bio je to izbor naroda da kaže „Ne!“ nasilju, rasizmu, potčinjavanju. Prije 80 godina, to je bio revolucionarni pokret solidarnosti i borbe; to je bila sila intelekta koja se usprotivila čistom zlu – fašizmu.

Komunizam nije isto što i antifašizam, niti je Tito bezgrešni svetac kako mnogi sada pokušavaju da ga predstave. Ipak, to što je bio vođa autoritarnog režima ne umanjuje da je, preko antifašističke borbe, sirotište Evrope podigao na noge, obrazovao, nahranio, osposobio za život.

No, u kontekstu našeg vremena, neshvatljiva je ideja da se podigne spomenik maršalu na Cetinju. Što ne bismo podigli uništeni brijest – simbol zbora i jedinstva u Crnoj Gori, gotovo istorijski sveto drvo? Zašto se ne pokrene inicijativa da se, umjesto Tita, možda odliju četiri male stope Mašana, Marka, Vukana i Jovana? Ili da se taj novac uloži u jačanje bezbjednosti, obrazovanja ili zdravstva?

Ono što je, pak, socijalizam u bivšoj Jugoslaviji donio – a što sada lagano zaboravljamo – bio je ogroman civilizacijski iskorak. Masovna pismenost, besplatno zdravstvo, pravo na rad, sigurnost, kulturna i umjetnička emancipacija, posebno žena… E, to su vrijednosti koje su antifašizam pretvarale u svakodnevnu praksu.

*****

Zato: da, 9. maj i te kako treba da se slavi, ali da to ne bude – parada radi parade. Niti fešta lažnih śećanja, koja prikrivaju moderne fašiste pod drugim znakovljem. Treba da se slavi 9. maj, ali kao podśetnik na dužnost da se i dan-danas borimo protiv novih lica starog-novog zla. Da nikad ne bismo zaboravili, da borba još traje. I da konačna, prava pobjeda nad fašizmom nikada nije bila, niti će biti potpuna.

Borba se nastavlja dok god nasljednici fašizma śede na prijestolima, podižu hramove zločinima i uljepšavaju krvavu prošlost. To je toliko prosto.

Slavimo pobjedu – ali budimo spremni za novu borbu. Pitanje je samo: kakvu? Odgovor 2025. ne može biti antifašizam iz prve polovine 20. vijeka. Ne možemo mahati zastavicama sa petokrakom i govoriti o cvijeću; ne možemo očekivati da će neka neočekivana sila sići sa neba i spasiti stvar. Novo vrijeme traži nove heroje, a 9. maj treba da se vrati onima koji zaista žive njegove vrijednosti.

Da završim riječima dragog pjesnika: „Hoće li sloboda umeti da peva kao što su sužnji pevali o njoj?“ Odgovor je, nažalost, više nego očigledan.